Նիկոլական վարժեցվածների, Բաթումի պայմանագրի ու Ս. Վրացյանի նամակի մասին
ՀՅԴ-ն՝ Էրդողան-Նիկոլ-Ալիև եռյակի կոկորդին
Իր քաղաքական կարճատև կենսագրության ընթացքում գլխի վրա արդեն մի քանի կուսակցության թևատակի քրտնարտադրության շերտեր գոյացրած ոմն Հայկ Կոնջորյան, որն այս փուլում իբրև ՔՊ խմբակցության ղեկավար է հանդես գալիս, օրերս հատուկ այցելել է Հանրային և, ուշադրություն, մի ողջ հաղորդում նվիրել ՀՅԴ-ին: Դե, ամեն ինչ պարզ է և օրինաչափ՝ ՀՅԴ-ն այսօր Էրդողան-Նիկոլ-Ալիև սիմետրիկ գործող եռյակի կոկորդի հիմնական ոսկորն է, և զարմանալի կլիներ, որ իշխող թուրանամետ խմբակն իր օրակարգային թիվ մեկ հարցերից մեկը չհամարեր ՀՅԴ-ի դեմ պայքարը՝ գործի դնելով հայտնի դեսպանատներում ու այլուր վարժեցված Կոնջորյաններին, Ռուբինյաններին, Ավինյաններին ու մյուսներին, որոնք կա՛մ գործում են ուղղակի, կա՛մ սեփական «ռադարների» միջոցով:
Ի՞նչ է արվում
Սույն վարժեցվածները ծրագրել են, մի կողմից, ըստ իրենց, «գերեվարել» ՀՅԴ-ի ներկայիս գործիչներին, մյուս կողմից՝ խառնաշփոթ առաջացնել հասարակության շրջանում` ցույց տալով, թե, իբր, տեսեք, ՀՅԴ-ն Քաջազնունու և Խատիսյանի միջոցով ստորագրել է 1918 թ. Բաթումի պայմանագիրը, Թուրքիայի հետ հաշտվել, Դաշնակցության խոշոր գործիչներից Սիմոն Վրացյանը 1921 թ. Փետրվարյան ապստամբության օրերին նամակ է գրել թուրքական կողմին, իսկ ահա ներկայիս դաշնակցականները դեմ են Թուրքիայի հետ բարեկամությանը և Փաշինյանի իշխանության ուղեգծին:
Բաթումի պայմանագրի ու Նիկոլի տարբերությունը
Կա մեկ պարզ իրողություն, որը, բնականաբար, վարժեցվածները խորամանկաբար թաքցնում են՝ Բաթումի պայմանագրին փորձելով հաղորդել սև գույներ և այն հավասարեցնել սեփական դավաճանական ու թուրանամետ վարքագծի արդյունքում կնքված կործանարար փաստաթղթերին: Դա հետևյալն է՝ Բաթումի պայմանագիրը հայ ժողովրդի, նրան այդ փուլում առաջնորդող ուժի՝ ՀՅ Դաշնակցության, Թիֆլիսի Հայոց ազգային խորհրդի որոշմամբ 1917 թ. դեկտեմբերին Երևան ժամանած և ճակատագրական 1918-ի առաջին ամիսներին Արարատյան դաշտի քաոսը հաղթանակի վերածած Դաշնակցության ռահվիրայի՝ Արամ Մանուկյանի պատմական ձեռքբերումն էր, իր պատմական հայրենիքի մի փոքրիկ հատվածի վրա պետականության ծնունդն ազդարարող ավետիսը: Ինչո՞ւ: Հարցն ունի շատ պարզ պատասխան. Բաթումից առաջ չկար ոչինչ՝ պետության, պետականության իմաստով: Բաթումով ամրագրվեցին պետություն, պետականություն ունենալու հարցում հայության կամքը, վճռականությունը և, ամենակարևորը, թուրքական կողմի հետքայլը, զիջումներն ու այդ ամենի հետ պարտադրված հաշվի նստելու իրողությունը: Այս ամենը, բնականաբար, դիտավորությամբ չմատնանշելով ու թաքցնելով՝ նիկոլական վարժեցվածները փորձում են Բաթումի պայմանագիրը ներկայացնել, մի կողմից, ՀՅԴ-ի ստորագրած չափազանց կործանարար ակտ, գրեթե՝ դավաճայություն, մյուս կողմից՝ «գերեվարել» իրենց քննադատող ներկայիս դաշնակցականներին՝ ասելով՝ եթե մեզ չեք ընդունում, ապա ինչո՞ւ եք ստորագրել Բաթումը:
Վարժեցվածների վերոհիշյալ պարզունակ հնարքը պարզապես կոչնչանա, եթե կատարենք հետևյալ հարցադրումները. ի՞նչ ունեինք և ի՞նչ ունեցանք: Պատասխան՝ ունեինք ոչինչ կամ, Սիմոն Վրացյանի խոսքով ասած, անձև քաոս, ունեցանք՝ պետություն և պետականության կայացման և պետության սահմանների ընդարձակման համար հիանալի հնարավորություններ: Կարո՞ղ է որևէ մեկը ժխտել այս իրողությունը: Փոխարենը՝ վարժեցվածներն ստեղծում են տպավորություն, թե, իբր, ունեինք հզոր պետություն, բանակ, պետականության կայացած ինստիտուտներ, պետության հաստատված սահմաններ և այլն, և ահա այդ վատ Դաշնակցությունը եկավ ու ստորագրեց Բաթումի պայմանագիրը՝ հանձնելով ամեն ինչ: Կարծում ենք՝ կարիք չկա այլևս բացատրելու նիկոլական այս մանր ժուլիկության ողջ մերկությունը:
Իսկ ի՞նչ ունեինք և ի՞նչ ունեցանք նիկոլական խմբակի օրոք և մի շարք հայտնի ու գաղտնի հայտարարություններով ու համաձայնագրերով. կարծում ենք՝ այսօր ամեն ինչ տեսնում և հասկանում է ցանկացած բանական հայ, և ամենևին կարիք չկա ներկայացնելու այն մեծագույն ողբերգությունը, որը եղել և սպասվում է Հայաստանում նիկոլական խմբավորման օրոք:
Սա՛ է տարբերությունը Դաշնակցության ու նիկոլական խմբակի և Բաթումի ու Նոյեմբերի 9-ի պայմանագրերի:
Սիմոն Վրացյանի նամակի մասին
Դաշնակցության հզոր գաղափարաբանության տանիքի տակ Հայրենիքում և Սփյուռքում աճել են բազմահազար հայորդիներ, նրանցից շատերը պատմության մեջ մնացել են որպես խոշոր ռահվիրաներ, որոնք նաև պատմություն են կերտել: Այդպիսի մեծերից է նաև Սիմոն Վրացյանը, որը Դաշնակցության և, ընդհանրապես, հայոց պատմության ամենավառ անհատականություններից մեկն է: Այդուհանդերձ, ինչպես ցանկացած գործիչ, Սիմոն Վրացյանը ևս, որը գործել է պատմության ամենափոթորկալից ժամանակահատվածներում, զերծ չէր կարող լինել սխալներից: Փետրվարյան հակաբոլշևիկյան ապստամբության օրերին (1921 թ. մարտի 18-ին) Սիմոն Վրացյանի նամակը, ուղղված Թուրքիայի Ազգային մեծ ժողովի կառավարությանը, որով Հայրենիքի փրկության կոմիտեի նախագահը թուրքերից ակնկալում էր ռազմական աջակցություն, այդպիսի սխալներից մեկն է համարվում: Ընդ որում՝ դա իր մենագրության մեջ (1921 թ. Փետրվարյան հակաբոլշևիկյան ապստամբությունը Հայաստանում, Երևան, 2021) մատնանշել է ՀՊՄՀ պրոֆեսոր, ՀՅԴ անդամ Խաչատուր Ստեփանյանը՝ գրելով. «Սխալվում էր Սիմոն Վրացյանը, երբ մտածում էր, որ Թուրքիան կողմնակից կարող էր լինել Հայաստանի անկախությանը: Թուրքիան ձգտում էր ոչնչացնել, եթե ոչ իր ազդեցության տակ առնել Հայաստանը: Այդ առումով անիսմաստ էր որպես անկախության սատարողի նկատի ունենալ Թուրքիային: … Ս. Վրացյանի հասցեին հնչեցված քննադատություններն այդ իմաստով արդարացված էին» (էջ 111-112):
Այսպիսով՝ ՀՅԴ-ն, ի դեմս իրեն անդամակցող պատմաբանների, գիտական բարձր մակարդակով և տվյալ պատմափուլի լույսի ներքո քննարկել է Սիմոն Վրացյանի խնդրահարույց նամակը և հստակորեն տվել իր գնահատականները: Ստացվում է՝ ՀՅԴ ներկայիս գործիչները, ծանր քննադատության արժանացնելով Թուրքիայի հետ նիկոլական խմբակի կործանարար սիրախաղերը, ոչ թե հակադրվում են Դաշնակցության ուղեգծին, այլ ճիշտ հակառակը՝ առաջնորդվում ՀՅԴ-ի՝ պատմական անցքերին ու սեփական ծոցից ելած խոշորագույն դեմքերի գործունեության այս կամ այն դրվագին տված իրական ու արդար գնահատականներով:
Այսպիսով՝ նիկոլական վարժեցվածները առանձին անտեղյակ մարդկանց շրջանակներում եթե անգամ գրանցեն փոքրիկ և կարճաժամեկտ հաջողություններ, այդուհանդերձ, նրանց մանր խորամանկությունները ճշմարտության ծանր մամլիչի տակ արագորեն փոշիանալու են: Եվ դա քաջ գիտեն նաև իրենք՝ թուրանական շահերի համար հայրենիքը սակարկության հանած խմբակի ներկայացուցիչները:
Հետևեք մեզ Facebook-ում