Սարքել սուտ-սեփական սուտը ուռճացնել-հղում անել սեփական ուռճացված ստին Փաշինյանի օրոք մենք կորցնում ենք Հայաստանը, բայց դրանից Ադրբեջան չենք շահում. Զատուլին Քաղաքային 2,5 միավորանոց իշխանության խայտառակ կառավարման հերթական դեպքը
7
Ինչու են Էրդողանն ու Ալիևը «դուխով» Թադևոս Ավետիսյանն առաջարկեց Արծվիկ Մինասյանի գործով «քրեական» բառը փոխարինել «քաղաքական» Մայր Տաճարում մատուցվեց Սուրբ և Անմահ Պատարագ Ալիևը համաձայն չէ, Փաշինյանը գնում է նրան համոզելու. Ստեփան Դանիելյան Ալիևն ու Փաշինյանն՝ ընդդեմ ՀՀ սահմանադրության․ կանխել 3–րդ ժամկետը. Անդրանիկ Թևանյան «Համբալի» գործով Տիգրան Ավինյանի հայրը պարտվեց դատարանում․ «Մայր Հայաստանի» հերթական հաղթանակը (տեսանյութ) Հուլիսի 5-ին Հայաստանը նշում է Սահմանադրության օրը Քանդողները ապագա չունեն Հայաստանում, ապագան կառուցողներինն է. Սամվել Կարապետյանի պաշտպանության խորհուրդ Գալիս է սկզբունքորեն նոր ուժի շուրջ միավորվելու, միասնական մեկ բռունցք դառնալու ժամանակը. Նիկոն Փաշինյանն ու իր կառավարությունն անելիք չունեն Հայաստանում Սամվել Կարապետյան Ուղիղ միացում՝ ԱԱԾ շենքի մոտից. Ուղիղ Պատերազմ Արցախում
Ինչու են Էրդողանն ու Ալիևը «դուխով» Սարքել սուտ-սեփական սուտը ուռճացնել-հղում անել սեփական ուռճացված ստին «Ձուկ գողացողից» մինչև Ստամբուլ (Պոլիս) Երբեք չեմ ընտրի Սարգիս Խանդանյանին, ով ուրացել է Արցախը․ նա ներկայացնում է ՔՊ-ն և ոչ՝ ՀՀ-ն․ Լիլիթ Գալստյանը՝ Civic-ի ստերի և ԵԱՀԿ ԽՎ-ում տեղի ունեցածի մասին Թադևոս Ավետիսյանն առաջարկեց Արծվիկ Մինասյանի գործով «քրեական» բառը փոխարինել «քաղաքական» Փաշինյանի օրոք մենք կորցնում ենք Հայաստանը, բայց դրանից Ադրբեջան չենք շահում. Զատուլին Մայր Տաճարում մատուցվեց Սուրբ և Անմահ Պատարագ Քաղաքային 2,5 միավորանոց իշխանության խայտառակ կառավարման հերթական դեպքը Այդ տխմարները ձերբակալվել են իրենց ախմախ խելքի շնորհիվ․ Սինանյանի հայրը՝ Բաքվի բանտում գտնվողների մասին Ուրցաձոր համայնքում արջը արոտավայրում հարձակվել է խոշոր եղջերավոր անասունի վրա և հոշոտել Ռեպրեսիաներով Փաշինյանը կենսական զիջումների է պատրաստվում. Աննա Գրիգորյան Արգելվել է Կարեն Իգիթյանի մուտքը ՀՀ Ալիևը համաձայն չէ, Փաշինյանը գնում է նրան համոզելու. Ստեփան Դանիելյան Չնայած Հայաստանը սկզբում դեմ էր «Զանգեզուրի միջանցքին», այժմ ավելի ճկուն մոտեցում ունի տնտեսական ինտեգրման հարցում. Էրդողանը «կտեր» է տալիս՝ Հայաստանը բնաջնջելու նպատակով Դավանափոխությունն ու թուրքական միջանցքը (տեսանյութ) Բյուջեի միակ տեղը, որտեղ իշխանությունը 100%-ով աշխատում է, պարգևավճարներն են (տեսանյութ) Ալիևն ու Փաշինյանն՝ ընդդեմ ՀՀ սահմանադրության․ կանխել 3–րդ ժամկետը. Անդրանիկ Թևանյան «Համբալի» գործով Տիգրան Ավինյանի հայրը պարտվեց դատարանում․ «Մայր Հայաստանի» հերթական հաղթանակը (տեսանյութ) «Չիմանաք՝ հուլիսին միշտ հով ապրելու եք»․ Գագիկ Սուրենյան Գալիս է սկզբունքորեն նոր ուժի շուրջ միավորվելու, միասնական մեկ բռունցք դառնալու ժամանակը. Սամվել Կարապետյան Չեմ բացառում «Զանգեզուրի միջանցքի» շուրջ Փաշինյանի, Ալիևի և Էրդողանի միջև որևէ դավադրության հնարավորությունը․ Դմիտրի Սուսլով տեսանյութ Արտակարգ դեպք Արաբկիրի թաղապետարանում. Թաղապետն ու տեղակալը ոստիկանություն են կանչել Վահագն Չախալյանը կալանավորվեց ՔՊ-ականներն իրար տակ են փորում Քննչական կոմիտեում բարձիթողի վիճակ է Հուլիսի 5-ին Հայաստանը նշում է Սահմանադրության օրը Վաղը կարող են սրբազանի հարևանին, ջրի տեսուչին և տանը մաքրություն անողին էլ մեղադրանք առաջադրել Իշխանափոխությունից հետո Արարատ Միրզոյանը թանկարժեք կապիտալ է ձեռք բերել Կոնսոլիդացիան եկեղեցու շուրջ խիստ մտահոգություններ է առաջացրել Փաշինյանի համար Հայաստանում մեկ անձի ստատուսով քաղաքացու բիզնեսը կարող են ձեռքից հեշտությամբ վերցնել. Արման Թաթոյան

Առաջիկա ընտրությունները Թուրքիայում. Սիմվոլների հաղթարշավ

Հաշվի առնելով Թուրքիայում սպասվող խորհրդարանական և նախագահական ընտրությունների կարևորությունը և մեր հասարակության մի հատվածի հետաքրքրվածությունը՝ փորձում էի համառոտ դիտարկումներ անել, բայց ստացվեց ընդարձակ հոդված... 

ԱՌԱՋԻԿԱ ԸՆՏՐՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԸ ԹՈՒՐՔԻԱՅՈՒՄ. 

ՍԻՄՎՈԼՆԵՐԻ ՀԱՂԹԱՐՇԱՎ 

(թուրքագիտական համառոտ դիտարկումներ)

2023 թ. ենթադրաբար մայիսի 14-ին Թուրքիայում սպասվում են միաժամանակ խորհրդարանական և նախագահական ընտրություններ: Քաղաքական և փորձագիտական դաշտում մի շարք կարծիքներ են շրջանառվում կապված ընտրությունների ելքի, նշանակության և հետևանքների մասին: Սակայն ես հարցը ուզում եմ դիտարկել նաև քաղաքական սիմվոլիզմի տեսանկյունից և ներկայացնել իմ համեստ թուրքագիտական դիտարկումները:

- Սա Թուրքիայի նախագահ Էրդողանի համար վերջին և վճռական քաղաքական ճակատամարտն է, որը հաղթելու համար նա պատրաստ է ցանկացած քայլի՝ պոպուլիզմի գերդոզավորման, վարչական ռեսուրսի կիառման, խախտումների, ճնշումների, սենտիմենտալ հուզականության դրսևորումների: Այս ընտրությունները լինելու են 1990-ականներից քաղաքականության մեջ մտած և 2002-ից մինչ օրս Թուրքիայում իշխող Էրդողանի քաղաքական գծի ու ոճի սիմվոլիկ և գործնական ամրագրումը: 1923 թ. հիմնադրված քեմալական Թուրքիայի Հանրապետությունը իր 100-ամյակին բոլոր շանսերն ունի վերածվելու էրդողանական Թուրքիայի Հանրապետության: Եվ եթե 1923-ին այն աշխարհիկ պետության մոդելն ու աշխարհիկության գաղափարախոսությունն էր ընտրել, ապա 2023-ին այն կրոնական/իսլամական տարրերով հարուստ և պահպանողականության գաղափարախոսությամբ պետության դասական օրինակ է:

- Էրդողանը ընտրություններին պատրաստվել է թե՛ քաղաքական, թե՛ մեթոդական և թե՛ ֆինանսական առումներով. ֆինանսա-տնտեսական խնդիրների մեջ գտնվող Թուրքիան բավական մեծ գումարներ է ստացել արաբական որոշ երկրներից և ներկայումս՝ ընտրություններից կարճ ժամանակ առաջ, դրանք ուղղվում են թոշակների բարձրացմանը, քաղաքացիների վարկային բեռի թեթևացման և նմանատիպ այլ «ֆինանսական պոպուլիզմի» դրսևորումների ապահովմանը:

- Տարիների ընթացքում Էրդողանը գերհմտացել է հռետորաբանության և պոպուլիզմի սինթեզում. նա այս պահին Թուրքիայի քաղաքական դաշտում, ըստ էության, չունի այնպիսի մրցակից, որը կարող է այդքան ինքնավստահ, հմուտ և դիպուկ կիրառել քաղաքական, կրոնական, փողոցային, գրական-գեղարվեստական խոսքն ու դրա տված հնարավորությունները: Չնայած տարիքին և առողջական վիճակին Էրդողանը շարունակում է մնալ այն գործիչը, ում խոսքում բնատուր «քաղաքական կրակ» կա ի տարբերություն ընդդիմադիր գործիչների, որոնց մոտ այդ կրակը կամ չկա, կամ արհեստական է, կամ կիսահանգած:

- Էրդողանը հմտորեն է խաղում թուրքական հասարակության տարբեր հույզերի հետ, որոնց մեջ տեսանելին իհարկե կրոնականն է, սակայն այս ընտրություններում դրսևորվում է նաև սենտիմենտալ հուզականը, որի ամենացայտուն օրինակն է այն հայտարարությւոնը, թե Թուրքիայի նախագահը վերջին անգամ է խնդրանքով դիմում ժողովրդին իրեն ձայն տալ: Այս հայտարարությունը ուղեկցվել և կարելի է կանխատեսել, որ ուղեկցվելու է տարբեր գրական ստեղծագործություններից մեջբերումներով, քաղաքական տարբեր գործիչների կենսագրական որոշ դրվագների հիշատակումով, որոնք հասարակության մոտ առաջացնելու են անհրաժեշտ հուզականությունը, որն էլ իրենց հերթին վերածվելու է Էրդողանի օգտին քվեների: 

- Ընտրություններ ինչո՞ւ մայիսի 14-ին. 1923-ին հիմնադրված Թուրքիայի Հանրապետությունում մինչև 1946 թ. գործել է միակուսակցական համակարգ և իշխող է եղել միակ կուսակցությունը՝ Հանրապետական-ժողովրդականը, որի հիմնադիրն ու նախագահը Մուսթաֆա Քեմալ Աթաթյուրքն էր: Այս կուսակցությունը աշխարհիկության գաղափարախոսության կրողն էր և իր կառավարման տարիներին Թուրքիայում արգելվել ու հասարակական-քաղաքական կյանքից դուրս են մղվել իսլամական բազմաթիվ ատրիբուտներ, դոգմաներ, գաղափարներ և այլն: 1950 թ. մայիսի 14-ին տեղի ունեցած արդեն բազմակուսակցական խորհրդարանական ընտրություններում հաղթում է ընդդիմադիր և Թուրքիայում իսլամի վերելքի կիսաքողարկված ջատագով քաղաքական ուժը՝ Ժողովրդավարական կուսակցությունը: Այսինքն՝ 1950 թ. մայիսի 14-ին քաղաքական իսլամը առաջին անգամ հաղթել է աշխարհիկությանը կամ քեմալիզմին: Թուրքիայի վարչապետ է դարձել Ադնան Մենդերեսը, ում ներկայիս նախագահ Էրդողանը համարում է իր քաղաքական ուսուցիչներից մեկը: Մենդերեսը տխուր և ողբերգական ավարտ է ունենում. 1960 թ. Թուրքիայում տեղի ունեցած ռազմական հեղաշրջումից հետո նա ձերբակալավում է և որոշ ժամանակ անց կախաղան բարձրացվում: Մենդերեսը համարվում է Թուրքիայի Հանրապետության «քաղաքական իսլամի մարտիրոսը», ինչպես նաև Աթաթյուրքի աշխարհիկ գաղափարախոսությանը առաջինը հաղթած քաղաքական գործիչը: Բացի այդ, նրա կերպարը պատված է միֆական և «անմեղ քաղաքական նահատակի» շղարշով, որը նրա մահից հետ և հատկապես ներկայիս Թուրքիայում հասարակական-քաղաքական ընկալումներում գերակայող է ու վերը նշված հուզականությունը գեներացնող կարևոր գործոններից մեկն է: Հիմա՝ 2023 թ., Մենդերեսի քաղաքական ժառանգ և հաջորդ Էրդողանը սիմվոլիկ մայիսի 14-ին ցանկանալով կազմակերպել ընտրությունները՝ նպատակ ունի ապահովել իսլամական քաղաքական գծի վերջնական հաղթանակը քեմալական, աշխարհիկ Թուրքիայի հանդեպ և Աթաթյուրքի Թուրքիայի փոխարեն ամրագրել Էրդողանի Թուրքիան: Իսկ ներկայանալով որպես սպանված վարչապետ Մենդերեսի քաղաքական ժառանգ՝ նա փորձելու է «անմեղ քաղաքական նահատակի» հանդեպ հասարակության դրական ընկալումները վերածել իր համար քվեների մոտավորապես հետևյալ կարգախոսի ներքո. «այն, ինչ չհասցրեց Մենդերեսը արել և անում է Էրդողանը»: Կոպիտ ասած՝ այս ընտրություններին Մենդերեսի կերպարը ևս աշխատելու է Էրդողանի օգտին:

- Ովքե՞ր են Էրդողանի մրցակիցները. Թուրքիայում այս պահին կա ձևավորված ընդդիմադիր ֆորմատ, որը բաղկացած է 6 ընդդիմադիր կուսակցություններից, որոնք փորձում են առաջադրել միասնական թեկնածու: Հիմնականը համարվում են քեմալական Հանրապետական-ժողովրդական կուսկացության անդամներ Քեմալ Քըլըչդարօղլուն, որը կուսակցության նախագահն է և ավելի երիտասարդ սերնդի գործիչ, Ստամբուլի գործող քաղաքապետ Էքրեմ Իմամօղլուն: Ստամբուլի քաղաքապետը իրոք հետաքրքիր քաղաքական կերպար է, լավ հռետոր, պոպուլիզմի գործիքակազմին տիրապետող, ստամբուլցիների շրջանում սիրված: Սակայն նրան, բնականաբար, պակասում է քաղաքական փորձառությունը մրցելու համար Թուրքիայի քաղաքական համակարգի գրոսմայստերի՝ Էրդողանի և նրա ձեռքում կուտակված վարչական ռեսուրսի դեմ: Իմամօղլուն, այնուամենայնիվ, կարող է իրական վտանգ կամ առնվազն ծայրահեղ լարվածություն առաջացնել իշխող թիմի համար ընտրություններում: Իմ կարծիքով, այս հարցը կարող է ունենալ երկու հանգուցալուծում. կամ Իմամօղլուն չի առաջադրվում և իր տեղը զիջում է կուսակցության նախագահ Քըլըչդարօղլուին և պատրաստվում հաջորդ ընտրություններին, կամ առաջադրվում է և անմիջապես բախվում քաղաքական կոնկրետ հետապնդման, որը կարող է լինել արդեն իսկ քրեական գործի շրջանակներում նրա ձերբակալումը և քաղաքականությամբ զբաղվելու արգելքի կիրառումը: Իսկ ընդդիմադիր մյուս հավանական նախագահի թեկնածուն՝ Քեմալ Քըլըչդարօղլուն մի շարք հարթություններում զիջում է Էրդողանին և նրա համար ավելի հեշտ հակառակորդ է, բայց, չնայած դրան, կարող է հավաքել ընդդիմադիր և հատկապես քեմալական կայուն ընտրազանգվածի ձայները, որոնք կրիտիկական նշաձողին չեն հասնելու: 

- Քաղաքական և քաղաքագիտական հարթություններում քննարկվում են այս ընտրություններում Արևմուտքի աջակցության հարցը և մասնավորապես՝ այն, որ արևմտյան պետությունների համար անկառավարելի Էրդողանի փոխարեն նախընտրելի է ընդդիմադիր որևէ թեկնածու: Այստեղ կա երկու կարևոր հանգամանք, որոնք չի կարելի անտեսել. նախ՝ այսօրվա Թուրքիան էականորեն տարբերվում է 20-րդ դարի Թուրքիայից, որտեղ Արևմուտքի ազդեցութունը և ցանկությունը կարող էին որոշիչ լինել և երկրորդ՝ արևմտյան աջակցություն կոչված գործոնը արդեն շատ հնաոճ է հնչում այսօրվա Թուրքիայի պարագայում, որը շատ քաղաքական և աշխարհաքաղաքական հարցերում հասել է ինքնաբավության բավական լուրջ աստիճանի: Ուստի, թուրք ընդդիմադիր գործիչների այցերը արևմտյան երկրներ և դրանց խորհրդավորության քող հաղորդելը անցած ու ներկայումս գոյություն չունեցող քաղաքական իրավիճակի մասին ժամանակավրեպ նոստալգիայի դրսևորումներ են:

- Էրդողանը ոչ միայն ներկա քաղաքական հարցերում է առաջնորդվում և կարևորում սիմվոլները և սիմվոլիկ տարեթվերը, այլև այդպես է մոտենում, եթե կարելի է ասել, իր քաղաքական կտակին: Մասնավորապես՝ նա կարևորելով 2023 թվականը, որպես ներկա քաղաքական գործընթացների, Թուրքիայի Հանրապետության հիմնադրման 100-ամյակի կարևոր ամփոփող թվական՝ իր հաջորդներին կտակում է կարևորել և աշխատել ևս երկու սիմվոլիկ տարեթվերի շուրջ՝ 2053 և 2071 թվականների: 2053-ը օսմանցիների կողմից Բյուզանդիայի մայրաքաղաք և ուղղափառ քրիստոնեական աշխարհի կենտրոն Կոստանդնուպոլսի գրավման 600-ամյակն է, իսկ 2071 թ. Մանազկերտի ճակատամարտի 1000-ամյակն է, որը խորհրդանշում է այս տարածաշրջան թյուրքական տարրի ներխուժման և թյուրքական պետականության ձևավորման ամրագրումը: Սիմվոլիկ այդ թվականների մասին Էրդողանի բանաձևը հետևյալն է. «Մեր սերունդը կհասնի 2023 թ. հետ կապված նպատակներին, մեր զավակները՝ 2053 թ., իսկ մեր թոռները՝ 2071 թ. հետ կապված նպատակներին»:

- Իսկ Հայաստա՞նը, հարցին պետք է պատասխանել շատ լակոնիկ՝ Թուրքիա պետության քաղաքականությունը Հայաստան պետության և հայության հանդեպ մշակված և հիմնված է թշնամական, բացասական ընկալումների վրա՝ դրանից բխող գործնական քայլերով ու քաղաքականությամբ: Ուստի, անկախ նրանից, թե ով է Թուրքիայի նախագահը և իշխող ուժը Հայաստանի հանդեպ որևէ լուրջ ու դրական բեկում ակնկալել հնարավոր չէ, մնացածը տգիտությամբ և ինքնախաբեությամբ պարուրված մտավարժանքներ են: Հայաստանի անկախացումից հետո ընկած ժամանակահատվածում Թուրքիայի նախագահներն են եղել Թուրգութ Օզալը՝ 1989-1993 թթ, Սուլեյման Դեմիրելը՝ 1993-2000 թթ, Ահմեթ Նեջդեթ Սեզերը՝ 2000-2007 թթ., Աբդուլլահ Գյուլը՝ 2007-2014 թթ. և Ռեջեփ Թայյիփ Էրդողանը 2014-ից մինչ օրս: Այս ողջ ժամանակահատվածում Հայաստան-Թուրքիա սահմանը չի բացվել, հայ-թուրքական հարաբերությունները չեն կարգավորվել, Թուրքիայի կողմից Ադրբեջանին աջակցությունը չի նվազել, այլ ավելացել է, Հայոց ցեղասպանության միջազգային ճանաչման դեմ Թուրքիայի պայքարը չի դադարել: Հայաստանի հանդեպ Թուրքիայի նախագահների մոտեցումների միակ տարբերությունը հռետորաբանության ագրեսիվության մակարդակի վայրիվերումներնն են, որոնք որևէ կապ իրականացվող քաղաքականության հետ չեն ունեցել և չունեն:

Հ.Գ. Լուսանկարը նույնպես սիմվոլիզմի գերխտացում է. պատկերված են Թուրքիայի նախկին վարչապետ Ադնան Մենդերեսը և գործող նախագահ Էրդողանը՝ իրար հետ նույն քվեատուփի առջև սիմվոլիկ 1950 և 2023 թվականների մայիսի 14-երին:

ԵՊՀ Արևելագիտության ֆակուլտետի դեկան Ռուբեն Մելքոնյանի ֆեյսբուքյան էջից 

Հետևեք մեզ Telegram-ում
Հետևեք մեզ YouTube-ում
Websiite by Sargssyan
Հետևեք մեզ Facebook-ում https://www.facebook.com/ZhamLratvakan