Վարչապետ կոչեցյալը փորձում դավանափոխություն իրականացնել

Քաղաքագետ Ստեփան Դանիելյանը գրում է.

«Որն է Եկեղեցու և կրոնական միաբանության տարբերությունը:

Եկեղեցին հավատացյալների ընդհանրական համայնքն է, որտեղ իրականացվում են արարողություններ, ծիսակատարություններ: Համայնքի կրոնական կարիքներն հոգացող անձինք ունեն աստիճանակարգ՝ եպիսկոփոսներ, քահանաներ, սարկավագներ: Եկեղեցին իսլամական աշխարհում կոչվում է Ումմա, Օսմանյան Թուրքիայում՝ Միլեթ: Հայերն Օսմանյան Թուրքիայում հարյուրավոր տարիներ եղել են քրիստոնեական Ումմա, կամ՝ Միլեթ:

Ումման Համայնք հասկացության հոմանիշն է:

Եկեղեցու, կամ համայնքում կա միաբանություն, որը սպասարկում է Եկեղեցու՝ համայնքի կրոնական կարիքները: Միաբանությունը (որ ավելի հասկանալի լինի, օգտագործենք ռուսերեն ավելի քաջածանոթ բառ՝ ՕՐԴԵՆ) փակ կառույց է, ունի իր կանոնակարգը, աստիճանակարգը, նպատակ, բարեվարքության կանոնները: կարճ ասած, Միաբանությունն, իր կառուցվածքով, նման է զինվորական կառույցին:

Էջմիածնի մասին խոսելուց, մարդիկ միմյանցից չեն տարբերում Եկեղեցի ու Միաբանություն հասկացությունները: Միաբանության ներքին խնդիրները վերաբերվում են միմիայն միաբանությանը, բայց դա չի նշանակում, որ աշխարհիկները չեն կարող հարց բարձրացնել միաբանության մեջ տեղի ունեցող երևույթների մասին, պահանջներ ներկայացնեն, սակայն ուղղակիորեն չեն կարող միջամտել ու ազդել որոշումների կայացման վրա:

Ինչ է ասում, այսպես կոչված, վարչապետը: Նա փորձում է Հայ եկեղեցին վերափոխել բողոքական համայնքի, որտեղ չկա միաբանություն, այլ կան քարոզիչներ, որոնք ընտրվում են համայնքի կողմից: Այլ կերպ հասկանալ նրա պահանջը, որ պետությունն ու հավատացյալները պետք է որոշեն, թե ով է լինելու կաթողիկոս, եպիսկոպոս, այլ կերպ հասկանալ հնարավոր չէ:

Վարչապետ կոչեցյալը փորձում դավանափոխություն իրականացնել: Բողոքականների և ավանդական եկեղեցիների ամենակարև տարբերությունը հենց այս խնդրում է կայանում»: